Gauza jakina da euskara ikasten ari diren helduen kopurua gutxitu egin dela azken bospasei urteetan. Horrekin bat, eskola-orduak ere behera etorri dira.

Ondoko grafiko eta tauletan ikus daitekeenez, 1997-98 artean ikasle-kopurua gorantz doa, bai euskaltegi publikoetan bai pribatuetan. Ikasturte horretatik aurrera, ostera, urtez urte ikasle-kopurua gainbehera doa etengabe.

Maila altuan ikasketak hasten dituzten ikasleen ehunekoa handiagotu egin da urteetan zehar (bi muturrak kontuan hartuta). Alderantziz, maila baxuetan hasi diren ikasleen neurri erlatiboa txikiagotu egin da.

Ikusitako datuei erantsi behar autoikaskuntza sistemakoak (BAI&BY).

Ikasleen artean, behe-mailetakoen pisu erlatiboa jaitsi egiten da 98-99 ikasturtea eta 2001-02 alderatzen baditugu. Bestalde, zazpigarren urratsetik gorako ikasleak %6,7 baziren 1998-99 ikasturtean, gaur egun %12,5 dira.

B eta D ereduek gero eta pisu handiagoa dute EAEko irakaskuntzan.

Beraz, badirudi B eta D hezkuntza-ereduen gorakadak eragin zuzena izan duela ikasle gazteen euskalduntze-eskaeraren murrizketan. Jakin badakigu ere, maila ezberdinetako elebidunak ditugula D eta B ereduetako ikasleen artean, ingurunearen, jatorriaren, … lehen hizkuntzaren arabera.

Euskaltegi sare gehienetan jaitsiera nabarmena izan da, batez beste %19koa.

Ikastaro arruntenak astean 10 ordukoak dira, hain zuzen ere. Halere, gero eta pisu handiago hartzen dute trinkoak ez diren ikastaroak, astean 10 ordutik beherakoak %3,3tik %27,8ra pasa dira.

Badirudi, gizarte ohituren aldaketa erakusten duela horrek. Denboraren antolaketa, eguneroko premiak, oporrak…

Edozein kasutan, joera hau ikusirik, adi egon beharrean gaude, ondoren azalduko diren taula eta grafikoen arabera, ikas-prozesua gehiago moteltzeko arriskua baitago.

Txosten honetan lau adierazle nagusi hartu dira kontuan euskalduntze-alfabetatzearen arrakasta neurtzeko.

Bestalde, hizkuntzaren ikas/irakaskuntzan ez da baztertu behar helburua hizkuntza erabiltzen jakitea dela eta hori dela lortu behar dena. Horrek datu osagarriak eskatuko lituzke, hau da, nolabait neurtzea ikasleak nola, noiz, norekin erabiltzen duen ikasitakoa.

Hor, beraz, lau adierazle horien definizioa lehenbizi. Ostean bakoitzari buruzko datuak datoz.

Lorpena. Bera da errendimenduaren aldagairik garbiena. Ikas-prozesuan ezarritako urratsak eta mailak gainditzeari dagokio. Urrats eta maila horiek zenbat eta denbora-epe laburragoan gainditu, arrakasta hainbat eta handiagoa izango da. Segidako tauletan, lorpena, ikasleek 100 eskola-ordutan, batez beste, lortu duten urrats proportzioari dagokio. Beraz, adibide gisa, 0,60 urrats lortu izanak adierazten du ikasleak, 100 eskola-ordutan, urrats baten %60 gainditu duela. Urratsa gainditzearen aitortza euskaltegi bakoitzak ematen du, Helduen Euskalduntzearen Oinarrizko Kurrikuluan zehazten diren irizpideei jarraiki; ez da, hortaz, kanpo-ebaluazioaren bidez egiten. Lorpenaren barruan bada beste puntu bat: ikasleei kanpo ebaluazioa egiten zaien kasuetan (EHEE/EGA azterketak) emaitzak ez direla espero bezain onak. Hor emaitzen kopuruek behera egiten dute.

Baja. Ikastaldia amaitu baino lehen, ikas-prozesua bertan behera uztea porrotaren seinalea da, helburuak lortzen ez diren heinean. Datu hau euskaltegietatik jasotakoa da.

Asistentzia. Eskoletara joatean huts egiteak edota berandu iristeak ikaslearen atzerapena ekarri ohi dute baita talde osoaren dinamikan eragin kaltegarria ere. Asistentzia, euskaltegietan neurtzen den bezala, euskaltegiak eskainitako orduen eta ikasleak hartutakoen arteko kozientearen bidez islatzen da.

Birmatrikula. Halaber, euskalduntze-alfabetatzean eskaintzen den ikas-prozesua (1-12) amaitu gabe, ikasturte batean matrikula-aldi jakin bat amaitu eta, hurrengo ikasturtean, berriro ere, ez matrikulatzeak arrakasta ez izatea dakar berekin. Birmatrikula, kasturte batean hasi eta hurrengo ikasturtean jarraitzen dutenen ehunekoaren arabera adierazten da.

1993/94 - 2001/2002 ikasturteen artean, ikasten jardun duten helduen lorpenari dagokionez, emaitza orokorrak hauexek ditugu: 1-3 urratsetan hasitakoen artean %25 iristen dira HEOK-ren 1. mailara edota maila horretatik gora. 104-106 urratsetan hasitakoen artean, berriz, %65,5ak lortzen du 1. maila edota goragokorik. 107-109 urratsetan hasitakoen artean, aldiz, %64,5ak lortzen du 2. maila edota goragokorik; 110-112 urrats-tartean hasitakoetatik ia %60k lortzen du 3. maila, eta, 201-202koen artean (alfabetatzekoak) % 51, 7k lortzen du 3. maila.

1993-1994 ikasturtetik 2001-2002 ikasturtera 180.028 ikasle heldu aritu dira euskara ikasten. Horietatik - zeinahi urratsetan hasi direla ere- %18,3k lehenengo maila gainditu du; %14,6k bigarrena, eta, %20k hirugarrena. Batere mailarik gainditu ez dutenak %47,1 dira. Batere mailarik gainditu ez izanak ez du, haatik, esan nahi ikasle ohi horiek batere euskararik ez dakitela zeren eta %47,1 hori hasierako 5 urratsetan banatzen baita.

Ikasleek lortutako urratsek gora egiten duten neurrian urrats lorpen-indizeak ere hobera egiten du. Arrakasta gutxienekoak 1-3 urratsak dira.

Batez beste, ikasle bakoitzak 100 ikastordurekin 0,5 urrats egiten ditu. Beraz, astean 10 ordu egiten dituztenek, batez beste, urtean 1,5 urrats egiten dituzte. Egon badira 3 urrats ere egiten dituztenak eta urrats bakarra ere bai. Honen arabera, zerotik hasitako ikasle batek 4 urte beharko lituzke 1. mailara iristeko, lehen esan bezala, astean 10 orduz ikasiz. Zaila dirudi, beraz, lehen maila osorik amaitzea. Gomendioa ahalik eta era trinkoenean edo, behintzat, etengabe jarraitzea izango litzateke.

Ikastaldia bertan behera utzitakoen batez besteko tasa %15,8koa da, azken bederatzi ikasturteak kontuan hartuz gero.

Oro har, esan liteke urratsak zenbat eta beherago baja-kopurua hainbat eta handiagoa dela. Baja-kopururik altuenak, 1-3 urratsetan gertatzen dira. Eta kopururik txikienak urratsik altuenetan. Horrenbestez, arreta berezia eskatuko luke lehen mailak: mailaren nondik norakoa zehaztu, ezaugarriak antzeman, zailtasunak aztertu, bidea errazteko erak, aholkuak…

Azken zazpi ikasturteetan, ikasleen asistentzia-tasa, batez beste %79,6 da.

Asistentzia-indizerik handienak 20 ordutik gorako ikastaldietan, udako trinkoetan, uda barnetegietan eta barnetegi-aldietan azaltzen dira.

Iturria: HABE

Irudietan ikusi bezala, (kontuan hartu behar da goi-urratsetan ari diren ikasleek, ikas-prozesuaren amaieran ari diren heinean, matrikula gehiago egin beharrik ez dutela), esan liteke, oro har, ikasleriaren erdiak, ikas-prozesua amaitu gabe, ez duela hurrengo ikasturtean matrikularik egingo. Honek, berarekin batera galera nabarmena dakar, ikas-prozesua sistematikoki eta urtero eten egiten baita.

Birmatrikula-kopururik handienak (4-6) eta (7-9) urrats-tarteetan gertatzen dira. Kontuan hartzekoa da goi-urratsetan, ikas-prozesuaren amaiera hurbil dagoenez, birmatrikula-kopuruak berez izan behar duela urriagoa. Hainbat eta hainbat ikaslek ez dute berriro ere matrikularik egingo ikas-prozesua amaitua dutelako. (1-3) urratsetakoen artean erdiak ere ez du hurrengo urtean matrikularik egiten.

Birmatrikula-kopururik handienak trinkotasun handieneko ikastaldietan gertatzen dira. Birmatrikula-kopururik txikiena (1-6) ordu-tartean gertatzen da. Beraz, ikas-prozesuan ari direnen joera nagusiak dira hurrengo ikasturtean berriro matrikularik ez egitea, eta, matrikula egiten dutenek trinkotasunik handieneko ikastaldietan egitea. Agian helburu zehatza izateak laguntzen du horretan. Ikasleak ongi jakin behar du nora iritsi behar duen edo zer lortu nahi duen, eta horri muga bat jarri behar zaio.

Txosten honen aurreko ataletan azaldutako egoeraren argitan, ondoren barneratu ditugu euskalduntze-alfabetatzearen bideragarritasunerako irizpideak eta neurri-proposamenak, hain zuzen, Euskararen Aholku Batzordearen iritziz datozen urteotan garatu beharko liratekeenak.

Euskararen geroratzea edo ondorengoetaratzea ziurtatzeko tresnak dira eskola eta helduen euskalduntze-alfabetatzea. Hori horrela, euskararen berreskurapenean, euskal irakaskuntzarekin batera, helduen euskalduntze-alfabetatzea izan da ekinbiderik eta mugimendurik garrantzitsuena.

Horretan, ezinbesteko izan da esparru horretako eragile nagusi diren euskaltegiek egindako lana: langileen formakuntzan, ikasleentzako zerbitzu osagarriak eskaintzen, material eta egitasmo bereziak sortzen, besteak beste. Urtez urteko lan-jardun horren bidez, gizartearen oniritzia eta aitortza irabazi dute.

Hori horrela, helduen euskalduntze-alfabetatzea euskara ondorengoetaratzeko tresna den aldetik, horren xedea da hizketarako gai diren euskaldun gehien eta ahalik eta eperik laburrenean lortzea. Horrela izan dadin, aurrera begira, beharrezkoa da euskalduntze-alfabetatzeari oinarri sendoak eskaintzea, orain artekoarekiko behar diren moldaketak eginda.

Azken bospasei ikasturteotako bilakaerari erreparatuz gero, ikus daiteke helduen euskalduntze-alfabetatzearen jarduera beherantz doala. Horren adierazlerik nabarmenena ikasle-kopuruaren etengabeko jaitsiera da.

Gainbehera gizarte-ohitura aldaketarekin lotua egon badaiteke ere, neurri batean behintzat, jaitsiera horren arrazoi izan daitezke, besteak beste:

Egoera honi irtenbideak bilatzearren, ondorengo atalean zehazten dira euskalduntze-alfabetatzearen etorkizuna bermatzeko hainbat irizpide eta neurri-proposamen.

Ikasleen beharretara egokitutako irakaskuntza eta ikas-prozesuaren eraginkortasuna bermatzeari begira garatu beharreko neurriak dira hemen bildutakoak.

Hizkuntza gizakion arteko komunikaziorako lanabesa da. Batzuon eta besteon egoerak eta, ondorioz, komunikazio-beharrak ez dira berdinak. Hori horrela dela aitortuta, helduen euskalduntze-alfabetatzeak modua egin behar du behar horiei egokitutako eskaintza egiteko. Hain zuzen ere, euskalduntze-alfabetatze jardunean, berau eraginkorra izango bada, oso kontuan izan beharko dira gizartean sor daitezkeen eskaera berriak.

a. Bistakoa da azken aldi honetan euskalduntze-alfabetatzea norbanakoaren borondatezko jarduna izatetik talde eta kolektibo jakinetara hedatzen ari dela. Talde horiek egoki identifikatzea izango da datozen urteotako erronketako bat. Eta identifikatu irizpide zenbaiten arabera:

Talde horietan sar daitezke Administrazioko langileak, Osakidetza eta Justiziakoak, Ostalaritzakoak, gurasoak, finantza-alorrekoak, etorkinak, etab.

b. Helduak Euskalduntzeko Oinarrizko Kurrikuluan (HEOK) ezarrita daude hainbat ikas-maila; bertan ezarritakoa baztertu gabe, esan bezala datozen urteotan arreta berezia jarri beharko da ikasleen beharretara egokitutako prestakuntza sustatzen.

Eskaintza hori egiteko orduan, ezinbestez, ziurtatu beharko da jarduera-esparru jakin batean euskararen erabilera areagotzeko ekintza-programa baten barnean kokatua dagoela, ikasleekin hitzartutako hasiera eta bukaera jakinak dituela eta prozesuaren amaieran hitzartutako ikas-helburuak neurtu eta ebaluatu egingo direla.

c. Horrekin batera, eta talde horien beharrei erantzuteko, funtsezkoa izango da azpiegiturak eta baliabideak sendotzea: ikasmaterial egokituak eta berezituak diseinatzea, irakasleak prestatzea eta xede-taldeak sustatzea.

Laburbilduz, datuek honako hau erakusten digute:

Bistan da badagoela halako ebakera-puntua 3. urratsera arteko ibilbidea eta hortik gorakoa bereizten dituena, puntu horretatik gorakoan emaitzak hobeak izaki.

Esan ere esan liteke, oro har, ikastaldia zenbat eta trinkoagoa izan aiseago eskuratzen direla kasuan kasuko helburuak. Hortaz:

1. Ikastaldien gutxieneko trinkotasuna ziurtatu eta trinkotasunik handieneko ikastaldiak sustatu behar dira; izan ere, aztertutako datuen arabera, trinkotasun gutxiko ikastaldietan jarduteak ikas-prozesua nabarmen luzatzen du, ikas-prozesua bertan behera uzteko arriskua handituz.

Jakina, baldintza egokietan eskaini beharko dira ikastarook, xede mugatuak eta helburu zehatzak egoki finkatuz. Ikastaro trinkoak indartu beharko dira, batez ere, "atalase mailara" iristeko edota helburu zehatzetarako (EGA lortzea, azterketa jakin bat prestatzea, arauetan eguneratzea, trebetasun jakin bat epe motzean lortzea…).

2. Helburuak finkatu behar dira aurretiaz ikaslearekin, ikasprozesua hasten duenerako argi izan dezan bai berak bai irakasleak zein denboratan eta zernolako ahaleginarekin lortuko duen hitzartutako ikas-helburua; beti ere, ikaslearen ingurunea kontuan izanda.

3. Birmatrikula-indizea handitzera jo behar da, ikas-prozesua amaitu baino lehen ez uztea helburu izanik.

1. Hori horrela, saiakera berezia egin beharko genuke ikasleak ikus dezan era guztietako abantailak dituela euskara ikasten jarraitzeak, baita ekonomikoak ere. Funtsean, aurretiaz ikaslearekin hitzartutako ikas-mailetara iristea sustatu behar da, horretarako laguntza ekonomikoa eta aitortza bideratuz.
2. Halaber, lotura bat bilatzen bada ikaslearekin gelatik kanpo, errazagoa izan liteke jarraipen hori ziurtatzea: euskara bere kabuz ikasten jarraitzeko materiala, material hori erabiltzeko aholkuak edo tutoretza, on-lineko laguntzak, harremana ez galdu ikasle izan direnekin, aholkuak eskaini, materiala non duten esan, helburu jakinetarako saio bereziak antolatu, hitzaldiak ikasleentzat…

Helduen Euskalduntzerako Oinarrizko Kurrikuluan (HEOK) lau gaitasun-maila zehazten dira. Maila horiek finkatzen dute hiztunak zer egiteko gaitasuna duen, lau trebetasunetan oinarrituta.

Euskaltegietako irakasleekin elkarlanean eta kanpo-ebaluazioaz baliatuz, ikas-mailen aitortza jarri behar da martxan, maila sozialean, ekonomikoan eta ofizialean ikasleek behar duten errekonozimendua izan dezaten.

Ikasleak, bere ikas-prozesu osoan zehar ikas-helburu lorgarriak ikusi behar ditu, jakin behar du zer-nolako ahalegina egin behar duen ezarritako helmugetara iritsi ahal izateko eta ahalegin horren errekonozimendua jaso behar du, aitortza-agiriaren bidez.

Aitortza-sistemak kontrako eraginik sor ez dezan, helburuak ongi finkatu behar dira ikasmaila bakoitzean; euskaltegietako jardunarekiko lotura bermatu behar da, helburuak betetzen dituzten ikasleak bideratzeko azterketetara.

Kanpo-ebaluazioari dagokionez, lehendik era horretara egindako azterketetan sortu diren arazoak aztertu eta konponbidean jarri beharko dira, ebaluatzeko tresna berriek ez ditzaten izan aurrekoen hutsegite berak.

Horri guztiari lotuta, ezinbestekoa da sektore ezberdinetan (administrazio orokorra, hezkuntza, osakidetza…) indarrean diren mailen eta aitortza-moduen arteko baliokidetza-sistema eraginkorra egituratzea.

1. Diru-baliabideak:

Ahalik eta eperik laburrenean hizketarako gai diren euskaldunak lortzea izanik euskalduntze-alfabetatzearen xedea, onuradun nagusia ikaslea izatera jo beharko genuke. Euskalduntze-alfabetatzean azken zortzi urteotako helburu nagusia Euskal Autonomia Erkidegoko euskaltegien homologazioa izan da, euren arteko aldeak gutxiagotzeko. Hori lortu ostean, aurrera begira finantzazio bide berriak sustatu behar dira; gomendagarria ikusten da, beraz, euskalduntze-alfabetatzearen xede nagusia lortzeari begira, ikaslearen emaitzetan oinarritutako dirulaguntzei gero eta pisu gehiago ematea.

2. Teknologia berriak tresna lagungarriak ikas-irakaskuntzaren malgutasuna ziurtatzeko:

Hizkuntzaren ikas/irakasteko molde berriak garatu beharko dira, egoera eta premia berriei aurre egiteko. Teknologia berriek zeregin garrantzitsua bete dezakete arlo honetan, betiere ikastaroen eraginkortasuna eta lortu behar den maila bermatuz. Euskaltegiek beren jarduera-esparru lokala gaindituz, on-line zerbitzua eskain dezakete, talde birtualak sortu, edota xede-talde berezientzat programa bereziak garatu, aurrez-aurreko ikas/irakaskuntza osatuz. Bestalde, ohiko bideak erabiliz euskara ikasteko zailtasuna dutenentzat edota ibilitako ikasleek dakitena ez ahazteko edo ikasi dutena sendotzeko aukera egokia da teknologia berrien bidea, horretarako euskaltegiek tutoretza zerbitzua eskain dezaketela.

3. Materialak osatu:

Orain arte garatutako materialez gain, beharrezkoa da xede-talde eta behar berezietarako ikas-material egokituak egiten jarraitzea eta lan-lerro hori indartzea.

Euskal Herriko II. Inkesta Soziolinguistikoan jasotakoaren arabera, bi dira euskararen erabileran eragina duten faktore nagusiak:

Beste faktore batzuk ere, adina eta euskararen erabilera bultzatzeari buruzko jarrera esaterako, loturik daude erabilerarekin, baina askoz neurri txikiagoan.

Euskalduntze-alfabetatzearen sektorean diharduten eragileen egiteko nagusia, beraz, aipatutako bigarren faktoreari lotzen zaio, hots, hizketarako behar besteko hizkuntza-gaitasuna lortzeko prestakuntza eskaintzeari.

Ikasprozesua hobetzeko, horren eraginkortasuna eta praktikotasuna bermatzeko alegia, komeni da euskalduntze-alfabetatzearen eta gizarte-erabileraren artean zubiak eraikitzea, ikasleak euskaraz behin ikasi eta gero euskaraz aritzeko dituen aukerak eta oztopoak aurreikusiz. Izan ere, ikasten ari den bitartean ikasleak aurrera egiten badu ere, atzera egin dezake hizkuntza erabiltzeko aukerarik ez badu.

Euskalduntze-alfabetatzeaz gaindiko eremua hartzen badu ere, Euskararen Aholku Batzordeak euskalgintzan diharduten eragile publiko zein pribatu guztiei gomendioa egin nahi die erabilera areagotzeko gero eta produktu nahiz zerbitzu gehiago garatu eta gizarteratu ditzaten.

Euskalduntze-alfabetatzean motibazioa indartzeko egitarauen artean bi eratakoak bereiz eta gara daitezke:

1. Batetik, erakunde publikoek, euskalduntze-alfabetatzea besarkatuz, sustapen-kanpainak egin ditzakete:

2. Bestetik, euskalduntze-alfabetatzean diharduten eragileek, bakoitzak dituen berezitasunen arabera, sustapen-kanpaina sektorialak egin ditzakete merkatua eurenganatzeko eta bakoitzak merkatu-segmentu horretan duen tokia areagotzeko:

Euskararen Aholku Batzordea

Vitoria-Gasteiz, 2003ko irailaren 17a