Irakasleon
Aldizkaria Santurtziko Udal Euskaltegiak aldian-aldian posta elektronikoz
igorriko dizuen albistegia duzue. Albistegi irekia eta hausnarketarako bide eman
nahi duena.
Horregatik, inork aldizkariaren
artikuluei buruzko iritzirik adierazi nahi
balu, beheko formularioa
erabil dezake edo mezua idatzi ondoko helbidera: aldizkaria@santurtzieus.com. Zuen iritziak Irakasleon Aldizkarian argitaratuko
ditugu.
Aurkibidea
1. Ekitaldiak
2. Lanak eta esperientziak: Analisi Kontrastiboa. Abel Camacho
3. Hausnarrean: Helduen
Euskalduntzearen V. Jardunaldiak. Pedro Lonbide
4. Hizketan...Joanba
Bergararekin
5. Zenbat buru...: Euskalgintzaren Plan Estrategikoa. Aitor Etxebarria
6. Lotura interesgarriak
7. Irakurleen ekarriak
8. Zer berri santurtzieus.com
-en?
Ekitaldiak
Atal honetan
euskara-irakasleon formazioarekin zerikusia izan dezaketen ekitaldien berri eman
nahi dizuegu
ONLINE EDUCA
BARCELONA. 2002ko maiatzaren 27tik 29ra
Bi urterik behin
egiten den biltzarra dugu Online Educa. ICWE-k
eta UOC-k antolatuta, irakaskuntza birtualean adituak diren hainbat eta
hainbat irakasle eta profresional bilduko dira Bartzelonan hilaren
amaieran.
La formación on line en el Sector
Educativo. IV Encuentro Profesional. 2002ko ekainaren 5ean eta
6an
Global Estrategias-ek Madrilen antolatu
du profesionalen arteko jardunaldi hau. Irakaskuntza telematikoaren
inguruan hainbat gai jorratuko dituzte: ohiko erroreak e-Learning-aren
inplantazioan, aplikazio-ereduak, programazio didaktikoa...
Asko dira
Helduen Euskalduntzean burutzen diren lanak eta esperientziak. Atal honetan
han eta hemen egindakoen berri eman nahi
dizuegu
ANALISI KONTRASTIBOA
(I)
Santurtziko Udal Euskaltegiaren Kurrikulu Proiektuaren
(EKPa) lehen atalean euskara irakatsi eta ikasteko prozesuak ulertu eta
interpretatu ahal izateko printzipio nagusiak zirriborratu genituen
2000-2001 ikasturtean. Artikulu hau, izatez, gure EKParen atal horretako
pasarte bat duzue, analisi kontrastiboaren gaineko hainbat ohar jaso nahi
dituena. Datorren hilabeteko alean analisi kontrastiboan oinarritutako
hainbat ariketa azalduko ditugu.
Sarritan analisi kontrastiboaz egin ohi diren juzkuak
negatiboak izan dira oso, berorietan azaleko azalpenak baino agertzen ez direla.
Ildo horretan, HEOKak (1999:24) analisi kontrastiboari muzin egitea planteatu
du:
(...) Erroreak aztertzerakoan bi
hizkuntzen konparaziotik abiatu ordez, hau da analisi kontrastibotik egin
ordez, ikasleen ekoizpen errealak dira abiapuntu eta aztergai
(...).
Orri bereko orripeko oharrean honako hau ere esaten
du:
Analisi kontrastiboaren arabera,
bigarren hizkuntza ikasterakoan sortzen diren erroreen iturri nagusia, agian
bakarra, ikaslearen ama-hizkuntzak eragindako interferentzia da.
Interferentzia edo transferentzia negatibo hau gertatzen da bi hizkuntzen
egiturak diferenteak direnean; elkarren antzekoak direnean, aldiz,
transferentzia positiboa ematen da, erraztu egiten da. Ikuspegi honetatik
erroreak barkaezinak dira; ohitura txarrak eskuratzearen seinale baitira.
Beraz, errepikapenaren bidez, errorerik gabeko hizkuntz eskurapenaren alde
apustu egiten du.
Hala ere, Lado-k (1957) Analisi Kontrastiboaren Hipotesia
plazaratu zuenean, hizkuntzak bere osotasunean alderatzea proposatu zuen
—gramatika, fonetika, ortografia, estrategia pragmatikoak...—, baina
hasiera-hasieratik hizkuntzen alderdi fonologiko eta morfosintaktikoak
alderatzeko baino ez zen erabili. Horregatik, hain
zuzen ere, gaur egun linguistika kontrastiboa hizkuntzen arteko analisi
pragmatikoak egiten ari da, funtzio komunikatiboak hizkuntza ezberdinetan nola
burutzen diren zehaztuz (Fernández, 1997).
AKaren bi bertsio bereizten dira (Wardhaugh, 1970), gogorra eta
ahula:
Bertsio gogorrak
duen ikaskuntza-teoria konduktismoa izanik, errorearen aurrean ikaragarrizko
kezka du eta propio erroreen arazoa saihesteko lan-metodo bezala planteatu zen
(Fernández,1997:14). 2H ikasteko zailtasunik handienak ama-hizkuntzaren
interferentziak sortzen dituenez, 1H eta 2Hren alderaketaren bidez zailtasun
horiek aurreikus daitezke. Horretarako, ikas-materiala 1H eta 2Hren arteko
aldeei ondo erreparatuta prestatzeak interferentzia horiek murrizten laguntzen
du. Horretaz gain, paradigma linguistikoa estrukturalismoa izan
zen.
Bertsio ahularen
asmoak apalagoak dira, zeren hainbat erroreren iturria ama-hizkuntzaren
interferentziaz sor badaitezke ere, beste hainbat ez baitira horregatik
sortuko. Bertsio hau ikasleen erroreetatik abiatuko da eta bi hizkuntzen
arteko antzekotasun eta aldeei erreparatuko die erroreak azaldu ahal izateko.
Zentzu horretan, AKa erroreen analisitik hurbil egongo da (Jessner,
1996:144).
HEOKak analisi
kontrastiboaren bertsio gogorrari egiten dio erreferentzia,
izaniko bilakaera alde batera utzita. Horregatik, bada, HEOKaren ikuspegia
oso murritza iruditzen zaigu: analisi kontrastiboaren ustezko baliagarritasuna
erroreen alderdira mugatzen du, horretan oinarrituta, arbuiatzeko.
Gramatika-arauen analisiari
dagokionez, irakur dezagun Matte Bon-ek (1988:115) zer dioen:
Cada
idioma tiene la capacidad de expresar cosas que no se expresan en otras
lenguas. La diferencia que existe en español entre tampoco y ni
siquiera no existe en italiano, por ejemplo: este idioma trata estas dos
microfunciones como si fueran una sola. Por otra parte, el italiano expresa
con un solo y único operador (PROPIO) cosas que en español se expresan de seis
a siete maneras distintas. El estudiante extranjero que aprenda a hablar
español puede querer expresar esas cosas que expresa en su propia lengua y
tardar bastante en entender que en español esas ideas se expresan de varias
maneras o no se expresan. También será importante que aprenda a establecer las
diferencias que existen en español y no existen en su idioma. Por todos estos
motivos, el análisis contrastivo ocupará una posición de relieve a la hora de
analizar el sistema español (y el de cualquier otro idioma)
(...)
Gure ustez, AKa oraindik
ere oso baliagarria izan daiteke euskara irakatsi eta ikasteko prozesuetan,
baldin eta hainbat kontu (ikuspegi konduktista, errorearenganako jarrera
negatiboa edo paradigma estrukturala) alde batera utzita, alderdi
pragmatikoari erreparatzen badiogu.
AIPATUTAKO
BIBLIOGRAFIA
FERNÁNDEZ, S.
(1997): Interlengua y análisis de errores en el aprendizaje del español como
lengua extranjera. Madrid, Edelsa
JESSNER, U.
(1996): "La transferencia en la adquisición de la segunda lengua" in J. Cenoz
eta J.F. Valencia: La competencia pragmática: elementos lingüísticos y
psicosociales, Bilbo, EHU
HABE (1999):
Helduen euskalduntzearen oinarrizko kurrikulua.
Donostia
LADO, R. (1957): Linguistics across cultures.
Ann Arbor, University of Michigan Press (Espainieraz: Lenguas y culturas.
Madrid, Paraninfo)
MATTE BON,
F.(1988): "De nuevo la gramática". Actas de las Segundas Jornadas
Internacionales de Didáctica del Español como L/E. Madrid, Ministerio de
Cultura
WARDHAUGH, R.
(1970): "The Contrastive Analysis Hypothesis". TESOL Quaterly 4, 123-130.
(Espainieraz: "La hipótesis del análisis contrastivo" in J. Muñoz Liceras
(1992): La adquisición de las lenguas extranjeras. Madrid,
Visor)
Abel
Camacho
Santurtziko Udal
Euskaltegia
Hausnarrean
Gogoeta bultzatzea du helburu atal honek.
Arlo korapilatsu asko dira geure eguneroko
jardunean. Horiek konpartitzea eta elkarrekin hausnartzea mesedegarria
izango ahal da!
HELDUEN EUSKALDUNTZEAREN V.
JARDUNALDIAK
Burutu berri dugu Helduen Euskalduntzeak urtero
duen zita garrantzitsuena. Urtean zehar han-hemenka ekitaldi asko antolatzen
badira ere, inon ez bezalako partaidetza izaten da jardunaldiotan. Jakina,
kopuru eta aniztasunaz ari naiz. Beraz, lehenengo eta behin zorionak UEU eta
HABEri bosgarrenez ere lortu dutelako sare ezberdinetako hainbeste ordezkari
bildu eta kalitatezko ekitaldi bat antolatzea.
Baloraziorik egin gabe ordea, uste dut
beharrezkoa dugula ekitaldi honen inguruko hausnarketa egitea. Aurtengo gai
nagusia motibazioa izan da eta horri erantzutera etorri dira aurtengo bi
ponentzia eta zazpi komunikazio laburrak. Gaia gai, garrantzizkoena hainbeste
lagun biltzea da badirudielako bertan islatuko dela sektorearen egoera eta
lanean dihardugunon indarra.
Berriro ere agerian geratu da ez dugula
horrelakoetan parte hartzeko kulturarik. Parte hartu esaten dudanean
parte-hartze aktiboaz ari naiz. Kultura-eza horren arrazoiak guztiok ezagutzen
ditugu: urte asko eman ditugu gure lana geure klaseak ematea zela, hobekuntza
eta berrikuntzak goitik etorriko zirela pentsatuta. Bukatu zen garai hori
eta ondoren erantzunak kanpoan aurkitzeko saioa egin genuen. Egia da bi
garaiotan aurrerakuntzak gertatu direla eta erantzunak jaso ditugula. Hala ere,
erantzun horiek ez dute asetu gure gosea; gehiago nahi izatetik
beste zerbait nahi izatera igaro gara. Eta hori dela-eta, hurrengo garaia
heldu da eta konbentzitu behar dugu kultura berri batean sartu behar dugula eta
geure baitan aurkituko ditugula gure beharren erantzunak.
Hauxe da, nire ustez, jardunaldi hauek duten
balio nagusia: egun berean, leku berean euskalduntzearen inguruko 200en bat
aditu biltzea. Jakina, oraindik ere askok eta askok buruan aurreko paradigma
dugu eta ez ditugu geureganatu paradigma berriaren ezaugarriak. Oraindik ere
hizlariak dira adituak eta gainontzekook entzule hutsak.
Ikasleek irakasteko kulturatik ikasteko
kulturara pasatu behar dutela aipatzen den bezalaxe, irakasleok jasotze-kultura
batetik sortze-kultura batera pasatu behar dugu berandu baino lehen. Hasiak gara
geure ikas-materialak sortzen, geure formazioa antolatzen, irakasleentzako
ikastaroak ematen; baina, guzti hori hanka motz geratuko zaigu ez bagara kapaz
gure lanak eskatzen duen eztabaida teorikoa geure artean gauzatzeko. Horretarako
aukerak bilatu eta sortu behar ditugu eta aurkitutakoan, benetan
aprobetxatu.
Pedro
Lonbide
Santurtziko Udal
Euskaltegia
Hizketan...
Joanba Bergararekin
Helduen Euskalduntzean badira
zeresan handia duten profesionalak. Atal honetan horien esanak eta iritziak
biltzen saiatuko gara,
elkarrizketa-formatuan
Joanba Bergara HABEko Prestakuntza ataleko
burua da gaur egun. Lehenago, eta hamar urtetan, Zutabe / Hizpide aldizkariko
editorea izan zen. Bizi dugun berrikuntza-garai honetan prestakuntzak duen
garrantziaz jabetuta, berarengana jo dugu hainbat galdera egiteko.
Helduen euskalduntzean aspalditik dator
irakasleen prestakuntza iraunkorrraren kezka. Egindako ahaleginak ere nabariak
dira. Nola ikusten duzu gaur egungo egoera? Zein alderdi landu dira bereziki?
Zein da zure ikuspuntutik euskara-irakasleon egungo egoera?
Orain dela bost urte, prestakuntzarako
lan-batzordearen lanak bukatutzat eman zirenean, euskalduntzearen alorrean ari
zirenen errealitatera hurbildu, ondorioak atera eta aurrera begirako
lan-ildoak finkatu ziren. Prestakuntzari begirako oinarrizko hamar printzipio
onartu ziren. Horien artean, prestakuntzaren sozializazioarena, ahalik
eta irakasle gehienengana iristea, alegia; eta, 1700-1800 irakaslez ari garela
kontuan hartuta, dibertsifikazioarena; izan ere, egitekoen eta beharren
ikuspegitik heterogeneoa den kolektiboari modu dibertsifikatuan erantzun behar
zaio.
Hori horrela, azken urteotan emandako
urratsak eta lortutako helburuak ez dira nolanahikoak izan. 2000-2001
ikasturtean, esaterako, HABEk eratu zituen 34 ekitaldietan 1815 matrikula egin
ziren eta 64 irakasle-taldek hartu zuten parte. Azpimarratzekoa da, gainera,
prestakuntzaren alorrean hainbat eta hainbat euskaltegi,
taldekotasunaren printzipioaz jabetuta, talde gisa egiten ari diren
ahaleginak. Ez baitugu inola ere urrezko printzipioa ahaztu behar: edozein
proiektu taldean burutzekoa dela; proiektuak ez baitira pertsonarenak,
zentroenak baizik. Hori guztia goraipatu nahi dut, alferrikakoak baitira
ahalegin guztiak euskaltegien eta irakasleen aldetik erantzunik ez
badago.
Jorratutako alderdiei dagokienez,
batzuetan didaktikako alde orokorrak izan dira: programagintza, ikasunitateen
diseinua, ataza bidezko metodologiaren ikaskuntza-aroak edo zikloak,
ikasestrategiak, irakaslearen diskurtsoa ikasgelan (ikaskuntza-aroak edo
ariketak egituratzeko diskurtsoa eta ez-hitzezkoa), ariketen azterketa,
autoikaskuntzaren antolamendua, ebaluazioa...; eta beste batzuetan,
didaktikako alderdi bereziak: gramatikaren irakaskuntza, idazkiaren didaktika,
etab. Jorratu beharreko esparruen aldetik, betiere beharrei erantzuteko asmoz,
osotasunaren eta integrazioaren printzipioak hartu ditugu
aintzakotzat.
Beharrak, beraz, asko eta maila
askotarikoak. Horien artean, zein dira HABEk prestakuntzari begira dituen
lehentasunak? Zein alderditan dago prestakuntza-premiarik larriena?
Prestakuntza-egitasmoak, egokitzapenaren
printzipioari jarraiki, beharretara egokitzea da gure erronkarik nagusia.
Orain arte egindakoa ahaztu gabe, besteak beste, honako esparruok landu
beharko genituzke datozen urteotan:
Kurrikulu-proiektua
Auto-ikaskuntza eta urruneko
ikaskuntza-zerbitzuak: aukerak, mugak, arazoak eta konponbideak
Zentruen planifikazioa, kudeaketa eta ebaluazioa
Goi-mailako ikastaroak eta eskaintzaren
dibertsifikazioa
Euskararen kalitatea
Alderdi psikoafektiboak
Azken boladan proiektu asko jarri dira abian
Interneten. Besteak beste, HABEren plataforma telematikoa hor dugu. Zer berri
dakar prestakuntza telematikoak? Zertan aldatuko da prestakuntza ikusteko
moldea?
Teknologia berrien erabilera
prestakuntzarako lan- batzordeak zedarritutako bi printzipiorekin zuzen-zuzen
dago lotuta: aniztasunaren eta malgutasunaren printzipioekin,
hain zuzen ere. Argi dago aukera asko eskaintzen dutela tresna berri hauek:
tokian tokiko errealitatera, lan baldintzetara, kokapen ezberdinetara
egokitzea, e.a. Orain arte bi ikastaro eratu ditugu: Helduen
Euskalduntzearen Oinarrizko Kurrikulua (HEOK) eta erabilera-planak, AEK
sareko irakasleei zuzendua, alde batetik; eta Ikas-materialen diseinua
on-line, bestetik. Lehena duela zenbait hilabete jarri genuen abian; eta,
zailtasunak zailtasun, oso gustura gaude. Bigarrenari orain emango diogu
hasiera. Ahalegin handiak egin ditugu ahalik eta eskari gehienak onartzeko;
eta bidezko gestioak burutu eta antolamendu egokirako proposamenak oro
baloratu ondoren, hasieran aurreikusitako partaide-kopurua bikoiztea lortu
dugu. Baina ahaleginak ahalegin, eskari asko egin direlako, ez dira gutxi
oraingoan ikastaroan esku hartzeke geratu diren
irakasleak.
Hurrengo ikasturtean ikastaro gehiago
eskainiko dugu plataforman. Hastapenetan gaude. Eta asko ikasiko dugu,
ezbairik gabe. Ez dugu ahaztu behar ohitura-falta nabaria dugula eta
ahaleginak egin beharko ditugula prestakuntza-molde berri honetara egokitzeko.
Amaitzeko esan, helburua, ahal denean bederen, lan-taldeak osatzea izango dela
eta pertsonen arteko lankidetza garatzea; teknologia ikasteari buruz guk
ditugun ikusmoldeetara egokitzea, alegia.
Udaldian izaten dira prestakuntza-ekitaldi
presentzial gehienak. Zer aurreratu dezakezu aurtengo programaz?
Prestakuntza-ekitaldi
ugari eskainiko ditugu uda honetan ere: hogeita hamar bat edo guztira. Arlo
asko landuko dira. Eta baten bat aipatzekotan Gloria Sanz-en La formación
en habilidadeslingüísticas en el entorno profesional ikastaroa
aipatu beharko litzateke, gure sektorean eremu estrategiko bati eragiten
diolako. Hainbat lanbidetan euskararen erabilera maila jasoagoan erabiltzen
ikasteko egitasmoak diseinatzeko baliagarri izango delakoan gaude. Hor dugu
El enfoque por tareas y el nuevo marco curricular ikastaroa ere,
Euskalegien Kurrikulu Proiektuaren diseinuari edota azterketari begira
baliagarri izango zaiguna. Eta hor ditugu Kurrikulu-garapena: 2001-2002
izenekoa, Miramarrekoa (Nuevos retos en la enseñanza de segundas lenguas:
la mejora de parámetros), autoikaskuntza aztergai izango dutenak, eta
baita hiru hiriburuetan emango diren Gramatika lantzen: ikasgela
komunikatiborako hainbat ideia eta HABEren Dokumentu Biltegia:
erabiltzailea trebatzen ere.
Zenbat buru...
Gai
korapilatsuak asko dira. Atal honetan iritzi-miritzi jardungo
dugu
EUSKALGINTZAREN PLAN ESTRATEGIKOA
Irakasleon
Aldizkaria jasotzen dugun gehienok (guztiok esango
banu, ez nintzateke oso oker ibiliko) Kontseilua osatzen duten erakunderen
bateko partaideak gara. Beraz, seguruenik, handik edo hemendik, jaso izan dugu
dagoeneko ondoko lerrootan komentatuko dudan proiektuaren berri.
Euskalgintzaren Plan Estrategikoaz ari naiz (EPE), Kontseiluak 2002.
urterako euskalgintzari planteatu dion proposamen edo erronka nagusia.
Euskalgintzaz hitz egiten dugunean, zuzen edo zeharka, euskararen normalizazioan
diharduten gizarte erakundeez ari gara.
EPE zer den hitz gutxitan azaltzeko, hausnarketa edo gogoeta
dinamika bat dela esan genezake: Gogoeta prozesu honen bitartez,
euskararen normalizazioan jauzi kualitatibo garrantzitsuak emateko helburuz,
egun euskalgintza non dagoen eta bost urteko epean non egon nahi duen aztertuko
dugu. Horretarako euskalgintzak zer ekintza burutu behar dituen ere zehaztuko
da.
Gogoeta bileren bitartez egingo da, bost gogoeta lantaldetan,
eta bi urrats edo aldi nagusi izango ditu:
Lehenengoan euskalgintzaren erronka
estrategikoak identifikatu eta erabakiko dira.
Bigarrenean, erronka hauen gaineko hausnarketa
egingo da ekintza zehatzetan xehatu eta abian jarri arte.
Hau guztia 2002ko udaberrian hasi eta 2003koan bukatuko
da.
Bilera hauetako hausnarketarako abiapuntu gisa,
aurre-txostenak osatuko dira. Aurre-txosten hauek osatzeko, bestelako datu eta
informazioez gain, hainbat norbanako eta erakunderi (eta erakundeon artean
gutariko bakoitza partaide den erakundeari ere bai) euskara eta euskalgintzari
buruzko galdetegia igorri zaie.
Gogoeta honetan parte hartzeko bi bide dituzte erakundeek:
Aipatu berri den galdetegiari erantzutea.
Gorago aipatutako bileretan parte hartzea. Bilerok
lurraldeka antolatutako lantaldeka burutuko dira: bata Uztarritzen, bestea
Iruñean eta beste biak Durango eta Donostian. Bada bosgarren lantalde bat,
Euskal Herri mailako euskararen gizarte erakunde nagusiek osatuko dutena.
EPEren gaineko informazioa emateaz gain, lerro hauen asmo
nagusia hausnarketa prozesu honetan parte hartzera deitzea eta bultzatzea ere
bada. Honetarako arrazoi bat baino gehiago badago, tartean euskararen aldeko
jarrera edo sentipen militante batetik ikus daitezkeenak: estatus edota
korpusaren aldetik euskararen arazo, eraso, premia edo gabezia, maila handi edo
apalagoan bizi edo senti ditzakegunak.
Baina nik artikulu txiki honetan zera nabarmendu nahi nuke
(aurreko guztiaren inguruko hausnarketa beste artikulu baterako utziko dugu):
gure sektorearen (Helduen Euskalduntze-Alfabetatzea) beraren interes eta premiei
erantzuten diela zuzen-zuzenean hausnarketarako gonbite honek. Eta, bestela,
garai honetan bizi dugun eta gure hainbat solasetako hizpide den egoera ekar
genezake gogora: azken urteetan ezagutzen ari garen ikasle kopuruaren
beherakada; Administrazioarekin, taldeen osaketa, onartutako eta bete beharreko
orduak, dirulaguntzak... direla-eta izan ditugun eta ditugun gorabeherak; nork
bere udalarekin dituen harreman eta tirabirak; lana hobeto burutzeko
ezinbestekoa den prestakuntza eta gaurkotzea eta horretarako erabili beharreko
diru partida; egoera eta premia berriei erantzuteko ditugun erronkak ... Hauek
eta beste hainbat elementuk azterketa eta erantzun baten premia dute eta guztiok
dute leku hastera doan gogoeta prozesu honetan.
Saihestu ezinezko aukera dugu, beraz, EPE hau guztion kezka
diren hainbat konturi heldu eta konponbiderako lehen urratsak komunean
emateko.
Aldi berean, gogoeta-aldi honetan zehar sor litezkeen ideia,
iradokizun, proposamen zein beste edozein kontu orriotara ekartzeko gonbitea
luzatu nahi dizuet.
Aitor
Etxebarria
Udal Euskaltegietako
langileen ordezkaria Kontseiluan
Lotura interesgarriak
Askoren ustez Internet-en dugu
etorkizuna. Zer berri dugu sarean, baina?
Sustatu albistegian argitara emandako berria duzue
hau. Interesekoa ere bada mezu horri emandako erantzuna. Hor beste
hainbat web-guneren berri ematen da.
Luis M. Larringanek Euskonews & Media
aldizkariaren 150.zenbakian (2002ko urtarrilaren 11-18an) argitara
emandako artikulua. Bertan hizkuntzaren kalitatea zertan den zehazteko
oinarri-oinarrizko irizpideak aurkituko ditugu
Ines M. García Azkoagak Euskonews
& Media aldizkariaren 166. alean (2002ko maiatzaren 10-17an) argitara
emandako artikulua. Bertan, ikasleen narrazioak aztergai
direla, kohesioaren garapena aztertzeko egindako ikerketaren
laburpena aurkituko dugu.