Ez da denbora luze jakin dugula HEZINETen frantsesezko bertsioa kalean dela.
Berri pozgarria, aspaldiko partez, Helduen Euskalduntzerako. Eta benetan
behar genuen horrelako berri bat, azken aldi honetan etortzen diren guztiak
txarrak baitira.
Badirudi HEZINET programa geureganatu egin dugula eta hasieran harridura
sortu bazigun ere, gaur egun euskararen auto-ikaskuntzarako sistema hau oso
erabilia da (hainbat euskaltegitan, euskal etxe gehienetan...).
Momentua izango da, ordea, ikuspegi didaktikotik sistema horri buruzko
azterketa xume bat egiteko.
Euskara ikasteko auto-ikaskuntza sistema bezala saldu digute eta hala
erosi zuen HABEk bere garaian. Sistemaren ezaugarriak ikusita eta, HABEk
bere garaian osatu zuen Auto-ikaskuntzarako Batzordeak zer iritzi zion oso
ondo ez badakigu ere, beste ezertan hasi baino lehen argi esan beharko dugu
ordenadorez ikasteko programa bat baino ez dela. Dagoeneko guztiok dakigu
oso ezberdina dela auto-ikaskuntza eta ordenadorez lagundutako ikaskuntza
(1). Lehenengoak ikaslearen autonomia bultzatu nahi du ikasleari bere
ikas-prozesuaren nondik norakoak erabakitzen trebatuz. Bigarrenak, berriz,
zer-noiz-nola egin esango dio ikasleari eta edozein bakarkako metodoren
bertsio modernoa baino ez da. Horiek baino hestuagoa zenbaitetan, liburuan
aurrera edo atzera joateko aukera baitago eta HEZINETen hori ere ez.
Programa honen hezurdura ikusita bigarren hizkuntzen irakaskuntzan aspaldi
alboratuta dauden paradigmetan oinarrituta dagoela ikustea oso erraza da.
Hizkuntzari dagokionez, gramatika tradizionaleko itemak aukeratu dira
unitate gisa eta horiek banan-banan eta bata bestearen atzetik pilatuz
aurkezten dira. Hizkuntza, beraz, horien guztien batuketa soila da eta kanpo
geratzen dira gaur egungo linguistika aplikatuak esku artean dituen
planteamendu guztiak.
Ikaskuntzari dagokionez, berriz, egoera are larriagoa da. Gaur egun
hizkuntza ororen ikaskuntzan ohikoak diren kontzeptuen arrastorik txikiena
ere ez da ageri HEZINETen.
Eta larriena, gure ustez, auto-ikaskuntza sistema bezala aurkeztea da. Oso
modan dagoen hitza da auto-ikaskuntza eta berrikuntza ez ezik, irtenbide ere
bada Helduen Euskalduntzean ari diren askorentzat. Baina argi dago HEZINETek
ez duela auto-ikaskuntzarako sistema batek izan behar dituen ezaugarriak
eta, beraz, ez dela inolako irtenbidea izango inorentzat. Zergatik eman zaio
eta eman nahi zaio, orduan, ez duen balioa? Nork du horretan interes
berezia? Egileak, lehenik eta behin: AURTEN BAI Fundazioak egindakoa da eta
ez da hau egin duen lehen produktua. Gogora ditzagun, besteak beste,
ikasleen datuak kudeatzeko programa informatikoa, Larramendi proiektua,
CyberBiblioteka eta beste hainbat; eta gogora ditzagun produktu horien
guztien ezaugarriak eta emaitzak. Bigarren interesduna, antza, HABE bera
dugu: berak erosi zion egileari eta bere esku egon da euskaltegietan egin
beharreko zabalkundea. Euskaltegietan ez ezik, munduan zeharreko Euskal
Etxeetara ere eraman du eta ulertu beharko da bere egiten dituela HEZINETen
planteamentuak, edo gutxienez euskararen ikaskuntza/irakaskuntzarako
baliokotzat hartzen dituela.
Zail da, ordea, aurten indarrean jarri den HEOKa eta HEZINETa batzea; are
zailago Erreferentzi Marko Europar Bateratuarekin alderatzea. Bi
dokumentuotan agertzen zaizkigun planteamenduak gaur egungotzat hartzeko
modukoak dira eta erronka handia izan dira euskaltegi guztietarako; izan
ere, orain arte euskaltegietan garatzen ziren prozesuak gainditu eta
berrikuntza eta hobekuntzarako bultzada izan dira bi dokumentuak. HABEri zor
diogu HEOKa eta baita EMEBaren itzulpena ere eta guztiok uste genuen Helduen
Euskalduntzea eguneratu eta Europa mailan gainontzeko hizkuntzen
ikaskuntza-irakaskuntza sistemen mailara eraman nahi zutela.
Orain, berriz, ez dakigu zer pentsatu. Atzera ala aurrera egin behar dugu?
Modernitatearen izenean edozerk balio al du? Dauden aukera guztiak aurkeztu
nahi al dizkigu HABEk baloraziorik egin gabe, aukeraketa geuk egiteko?
Euskalgintza bultzatzeko ahalegina al da? Irudia zaintzeko bidea al da?
Zeintzuk dira indarrean dauden kalitate-parametroak? Eta joko-arauak?
Urak nahiko nahastuta datoz mendian behera eta arrantzan ari garen guztiok
errespetatu beharko genituzke arauak. Ezagutzea da lehenengo lana, ordea.
Pedro Lonbide
Santurtziko Udal Euskaltegia
Atal honetan
helduen euskalduntzea hizpide hartuta, argitara emandako iritziak eta
usteak ekarriko ditugu, ezaugutzea eta gurean eztabaidatzea mesedegarria
izango delakoan
Argia
astekariarekin batera hilero banatzen
den Larrun pentsamendu aldizkariko otsaileko zenbakian Bernardo
Atxaga, Joxe Manuel Odriozola eta Jon Sarasua Euskaldun izateko
arrazoiak izeneko mahainguru bateko
partaideak ditugu.
Sarreran bertan aipatzen denez, "azken hamarkadetan asko hitz egin da
euskararen ezagutzaz eta erabileraz... baina gutxiago aztertu da
euskararen ezagutzara eta erabilerara zerk bultzatzen gaituen. Zerk
erakartzen du euskarara? Zerk euskara erabiltzera?" Gure artean
hainbat aldiz aipatu dugun motibazioa, azken batean. Eta gai honi
heltzearekin batera, orain arteko ibilbideaz, orain arte egindakoaz eta,
horretan oinarrituta, zeintzuk izan beharko luketen etorkizunerako gakoez
dihardute mahai inguruko hiru partaideek.
Zaila da lerro batzuetan dena aipatzea (testu osoa irakurtzera animatzen
zaituztegu, beraz), baina bakoitzaren pentsamenduaren gunea
identifikatzen saiatuko gara.
Atxagaren irudiko, gauza asko egin dira gure herrian,
diru eta energia asko erabili dugu euskararen aldeko proiektuetan;
baina, aldi berean, ez egin beharko ziren bezain txukun. "Ez nau
kezkatzen zergatik ibiliko den auto hau, baizik zergatik ez dabilen
ibili beharko lukeen bezala, kontuan hartuta zenbat diru sartzen dugun
hor, zenbat lan sartzen dugun, nolako gogoa dugun aurrera joan dadin eta
abar". Eta ongi ez den hori identifikatze aldera zera dio:
"Oso desoreka handia ikusten dut sartzen den dirua eta ateratzen
denaren artean. Jendearen hizkuntza gaitasuna entzuten duenarekin,
irakurtzen duenarekin... dago lotuta (...) Euskal Herriko errepideetan,
hirietan, zineetan, egunkarietan agerian dauden gauza guztiak gaizki
daude eta deseragileak dira". Azken batean zera galdetzen dio bere
buruari: "Zer egin dezakegu gaur egun sukaldean dauzkagun
hiruzpalau gauzekin?"
Eta alde honetatik baikorra da etorkizunari begira: gaitasun handia
dugu, gauza asko egin dira atzera begiratzen badugu; baina egiten
duguna, egin dezagun ondo, egin dezagun (konparaziorako) "Suedian
bezala eta ez Argentinan bezala". Beste nonbait zera dio:
"Bakarrik diot dauden bitartekoak ondo erabilita egoera izugarri
hobetu daitekeela." Zer den ondo egitea ez du espreski definitzen,
baina mahai inguruan zehar uzten ditu zenbait pintzelada: jakintza
konpartitua, egoera politikoa pitin bat bere onera ekarri, arlo
kualitatiboari gehiago erreparatu (mezuak, diskurtsoak...).
Odriozolak, ordea, bere jardunean gehiago begiratzen
die faktore kultural eta soziopolitikoei. Berarentzako ezinbesteko
kontzeptuak dira hizkuntzaren prestigioa, behar soziala, eta
identitatea. "Euskaldunak euskaraz bizitzeko adina funtzio sozial
bete beharko lituzke euskarak, gizarte moderno bati dagozkion
funtzioak". Gizartearen motibazioak balio sozial pragmatikoetan
oinarritzen dira. Beraz, hizkuntza batek edozertarako balio duela ikusi
ezean, ez du tiradizorik sortzen. Hizkuntza baten estatus soziala oso
kaskarra bada, hizkuntza horrek ez du prestigiorik, indarrik izango.
Horren aurrean euskarak behar duena zera da: balio soziala eta
identitatea. Eta horretarako ezinbesteko elementutzat du herri batek
bere burua antolatu eta gestionatzeko ahalmena.
Ondoko paragrafoak laburbiltzen du egokiro bere pentsaera: "Mamiak,
senak huts egin du, senaren transmisioak huts egin du. Eta ez da
kasualitatea, minorizazio prozesu guztietan gertatzen baita. Ez da
soilik kantitatea galtzen, kalitatea ere galtzen da. Estatusa eta
corpusa dauzkagu, baina corpusaren barruan daukagu problematika hau,
corpusaren transmisio egokirik ez dagoelako, erregistroen transmisioa
etenda dagoelako. (...) Hizkuntza komunitateak bere buruaren jabe izan
behar du; maila politikoan bere ondare linguistikoa kudeatzeko adinako
autonomia izan behar du. Baina hala balitz ere, euskal estatu bat bagina
ere, jada etnozidioa gertatu da (...): belaunaldi berriak ez dira beren
mundu sinbolikoa euskaraz erdararen pare adierazteko." Eta beste
nonbait ere zera dio azken ideia honekin lotuta: "Gaitasun
komunikatibo erlatibo askirik lortzen al dute irakaskuntzaren bidez
etxetik ama hizkuntza euskara izan ez dutenek? Inola ere ez. Zergatik ez
da ikasteko erabiltzeko moduan? Erabiltzen ez delako."
Sarasuak, azkenik, arlo kualitatiboan jartzen du bere azpimarra
nagusia, euskararen beraren, hizkuntza komunitatearen beraren
ezaugarrietan. Azkenaldian euskararen aldeko oinarrizko diskurtso
nazionalista agorturik ikusten du (eta, gainera, askotan talka egiten
duten diskurtso ezberdinen iturri bezala).
Honen aurrean, euskaran bertan bilatu behar dira motibaziorako
elementuak: "...sormen molde propioa, bizitasun etnikoa...
euskarari darion mundu propio hori guztia. Mundu propio horretan daude
motibazio elementuak". Diskurtso aldaketa nabarmenaren premia
ikusten du, beraz, Sarasuak.
Euskarari berari mundu bat dario eta mundu hori berez izan daiteke
motibatzailea "azkenean altxor meta bat delako, komunikaziorako eta
sormenerako lurraldea delako". Gaur egun euskara ez da motibagarria
askotan, bere atzean dagoen mundu aberats hori transmititzen ez delako.
Aurrerago, eta honekin lotuta, zera gaineratzen du: "Niretzako oso
garrantzitsua da hizkuntzaren gozamen balioa, ñabartu, esperimentatu,
hitz berriak sortzeko aukera hori. Hizkuntzak gure komunikazio eta
sorkuntza beharrak asetzeko tresna konplexu, engrasatu eta doitua behar
du izan. Hizkuntzak horretarako tresna behar du izan, eta ez bada, pasa
gaitezen beste hizkuntza batera, ez gaitezen ibili erdipurdi. Kalitate
sena galdu dugu. Eta gauza horietan ari gara jokatzen etorkizunean
euskaraz bizitzeak piz dezakeen interesa edo interesik eza."
